Sekcja Pionierów Wrocławia

Trzecią sekcją historyczną TMW są Pionierzy Wrocławia czyli „ci, którzy odważyli się związać swój los z ruinami Wrocławia”. Trzy dni po podpisaniu kapitulacji Festung Breslau, 9 maja 1945 r. w zrujnowanym mieście pojawiła się tzw. ekipa kwatermistrzowska, kierowana przez Kazimierza Kuligowskiego. Następnego dnia do Wrocławia dotarła główna cześć grupy operacyjnej pełnomocnika rządu na czele z prezydentem Bolesławem Drobnerem (92 osoby). W tym samym dniu do Wrocławia dociera również grupa naukowa prof. Stanisława Kulczyńskiego. W następnych dniach pojawia się grupa Komitetu Ekonomicznego oraz kolejne: Milicji Obywatelskiej, Państwowego Urzędu Repatriacyjnego, PPR oraz PCK. Kilka miesięcy po zakończeniu wojny, po ustabilizowaniu się sytuacji w mieście, grupa urzędników miejskich podjęła próbę utworzenia stowarzyszenia skupiającego przybyłych do Wrocławia Pionierów. 20 maja 1946 r. w salach restauracji Hotelu Polonia odbył się wspólny obiad wszystkich pionierów Wrocławia. Wtedy to przedstawiono pierwszy wzór Odznaki Pioniera oraz zdefiniowano pojęcie „pionier”. Byli nimi Polacy, którzy przybyli do Wrocławia „miedzy 8 a 31 maja 1945 r. i zajęli się odbudową oraz organizacją różnych dziedzin życia miejskiego”. Takich osób było prawie 200. Do grona Pionierów po pewnym czasie zaliczono również „kolejarzy pracujących przed 31 lipca 1945 r. na torach i dworcach Wrocławia”. W 1947 r. tworzący się Związek Pionierów Wrocławia okazał się jednak niepożądany przez ówczesne władze i jego działalność została zawieszona. Do sprawy powrócono dopiero po powstaniu TMW. Pod koniec lat 50. podczas rozmów między prezesem TMW Mieczysławem Markowskim a grupą inicjatywną, której przewodniczył Kazimierz Kuligowski ustalono zasady funkcjonowania sekcji Pionierów, określając też obszar jej autonomii. Na tej podstawie 28 lutego 1960 r. utworzono Sekcję Pionierów Wrocławia TMW. Na nowo zdefiniowano też pojęcie „pionier”. Zostali nimi „pierwsi osadnicy, gospodarze miasta, organizatorzy życia społecznego, kulturalnego i naukowego, którzy podjęli pracę w odzyskanym Wrocławiu”. Podczas obrad I Walnego Zjazdu Pionierów, które odbyło w 1965 r. rozszerzono też do 31 lipca 1945 r. okres pobytu (pracy) potrzebny do uzyskania tytułu Pioniera Wrocławia. Wtedy też zatwierdzono ostateczny wygląd Odznaki Pioniera Wrocławia. 1 września 1965 r. Szkoła Podstawowa nr 106 otrzymała imię Pionierów Wrocławia, a członkowie sekcji ufundowali szkole sztandar, który uroczyście wręczono 10 czerwca 1967 r. W 1980 r. dzień 10 maja ustanowiono jako Dzień Pioniera Wrocławia (w nawiązaniu do daty przybycia do Wrocławia grupy B. Drobnera). W kolejnych latach Dzień Pioniera tradycyjnie kończył się Spotkaniem Pokoleń na Wzgórzu Słowiańskim przed wzniesionym w 1980 r. pomnikiem upamiętniającym pionierski okres Wrocławia. Po 1990 r. Dzień Pioniera został wzbogacony o mszę świętą w kościele pw. św. Idziego, celebrowaną zawsze przez proboszcza katedry ks. A Drwięgę. W 1997 r. w kościele tym odsłonięto pamiątkową tablicę poświęconą pionierom Do podstawowych zadań utworzonej w 1960 r. sekcji należało upamiętnienie trudu pionierów, utrzymanie więzi oraz opieka socjalna nad członkami sekcji. Przez wiele lat członkowie sekcji pomagali samotnym i schorowanym starszym koleżankom i kolegom, odwiedzając ich, wykonując dla nich drobne czynności i usługi. To m.in. z inicjatywy członków Sekcji w Klinice Akademii Medycznej przy ul. Poniatowskiego uruchomiono punkt konsultacyjny dla ludzi starszych, członków Klubu Ludzi ze Znakiem „P”, Dawnej Polonii Wrocławskiej i Pionierów Wrocławia. 13 maja 1968 r. w Operze Wrocławskiej zorganizowano wielki koncert na rzecz pionierów z udziałem artystów polskich i zagranicznych, a 6 maja 1970 r. we współpracy z Uniwersytetem Wrocławskim z okazji Powrotu Ziem Zachodnich do Macierzy odbyło się spotkanie pracowników naukowych i młodzieży z Pionierami Wrocławia. Uroczysty koncert na cześć pionierów ponownie został zorganizowany w operze 12 maja 1975 r. Wówczas na koncert galowy „Wrocław swoim pionierom” zaproszono ponad 400 pionierów. Wtedy też miała miejsce wystawa zdjęć archiwalnych i fotokopii dokumentów„Pionierskie dni”, eksponowana od kwietnia do lipca 1975 r. w szkołach i świetlicach. 10 maja 1981 r. uroczystości Dnia Pioniera uświetnił w Hali Ludowej występ Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk”. Pragnąc utrwalić pamięć o czasach pionierskich, Towarzystwo Miłośników Wrocławia podjęło się w maju 1975 r. organizacji spotkania 30 pionierskich małżeństw, które zawarły związek małżeński we Wrocławiu w 1945 r. Takie spotkanie odbyło się w Sali Wielkiej Ratusza. Ceremonii ponownego ślubu dokonał prezydent miasta. Pary te otrzymały również Złote Odznaki TMW oraz odznaczenia państwowe. Uroczystości zakończył koncert w Klubie Budowlanych. Patronat nad całością uroczystości objęła wtedy redakcja „Wieczoru Wrocławia”. Powstanie Sekcji Pionierów umożliwiło także rozpoczęcie prac nad fundamentalnym dziełem opisującym życie Polaków w powojennym Wrocławiu. Wspomnienia Pionierów zostały spisane w trzytomowej publikacji TrudneDni, Wrocław 1945 we wspomnieniach pionierów (1960–1962). Ważne dla tej społeczności było też opisanie całego okresu pionierskiego. Służyły temu takie publikacje jak Biogramy pionierów miasta Wrocławia (1972), Rok pierwszy1945–1946 (1972) Bronisława Pasierba, Biogramy pionierów Wrocławia (1973) opracowane przez Alfonsa Holeckiego, Andrzeja Jochelsona i Zenona Olszewskiego, Wspomnienia Polaków z Dolnego Śląska (1979) i dwie pozycje Grażyny Prysak Wrocławscy pionierzy wczoraj i dziś (1980) i Pionierzy Wrocławia (1984). Ciekawa była też książka Anny Ziemby Trudny rok pierwszy. Ze wspomnień założyciela i byłego dyrektora III Liceum Ogólnokształcącego we Wrocławiu (1971). Dzięki działalności członków sekcji odsłonięto tablice upamiętniające pierwsze dni maja i czerwca 1945 r. Pierwsza z tablic upamiętniła „Pierwszą Siedzibę Polskiego Prezydenta” (ul. Poniatowskiego 27 – 1960), druga „Zmarłych Pionierów” (Ratusz – 1961), kolejne „Pierwszą siedzibę Delegata Oświaty i Pionierskiej Grupie Naukowej” (ul. Szajnochy 10 – 1961), „Nadanie SP 1 imienia Marii Dąbrowskiej” (1969), „Pierwszą siedzibę Redakcji Gazety „Pionier” (ul. Krupnicza 13 – 1970), „Pionierom Miasta Wrocławia” (ul. Grochowa 36 – 1970), „Pierwszą siedzibę jednostek Milicji Obywatelskiej” (ul. Niemcewicza 2 – 1970) i „Pierwszą siedzibę Polskiego Radia we Wrocławiu” (Rynek 15 – 1971). Samemu zakończeniu wojny poświęcone zostały tablice: „W miejscu gdzie podpisano kapitulację Festung Breslau” (ul. Rapackiego 14 – 1975) i „Defiladzie zwycięstwa z maja 1945” (pl. Wolności – 1981). Sekcja Pionierów objęła także patronat nad budową pomnika B. Drobnera (ul. Poznańska 26 – 1979).1 września 1973 r. wspólnie ze Związkiem Bojowników o Wolność i Demokrację,TWM zaprosiło 25 delegatów – kombatantów z Lyonu, którzy byli więzieni na terenie Śluzy Rędzińskiej. W miejscu uwięzienia jeńców francuskich złożono kwiaty i zapalono znicze. Delegacja francuska z fabryki samochodów w Lyonie spotkała się też z załogą Jelczańskich Zakładów Samochodowych. W wyniku tych spotkań w Lyonie powstało koło TMW. Obok publikacji i tablic poświęconych pionierskiemu okresowi Sekcja przez lata organizowała różnego rodzaju konkursy i spotkania. Na przykład w marcu 1971 r. w ramach Wrocławskiego Święta Kwiatów rozstrzygnięto konkurs na dokument okresu pionierskiego na Dolnym Śląsku. Pierwszą nagrodę przyznano wtedy za zbiór dokumentów z życia kolejarzy obejmujący okres od lipca 1945 r. do maja 1946 r. Z kolei w 1979 r. zainaugurowano cykl spotkań poszczególnych grup pionierów. Rozpoczęto spotkaniem pracowników PKP, PKS, MPK, którzy do pracy we Wrocławiu przystąpili między 9 maja a 31 lipca 1945 r. Podczas takich spotkań zbierano dokumenty i wspomnienia, które później posłużyły do opracowania Księgi pionierów TMW. Taka księga została przygotowana przez Włodzimierza Suleję, który opracował dwa wydania Wspomnień wrocławskich Pionierów (1995, 2001). Publikację wydało TMW wspólnie z Uniwersytetem Wrocławskim. W 1995 r. w ramach cyklu Alfabet Dolnoślązaków „Słowo Polskie” w ciągu kilku miesięcy przedstawiło na swoich łamach sylwetki wielu pionierów i członków pozostałych sekcji historycznych TMW. Za wybitną działalność na rzecz Wrocławia i Towarzystwa Miłośników Wrocławia, część członków Klubu otrzymała godność Honorowego Członka TMW. Byli to: Kazimierz Kuligowski, Stanisław Kulczyński, Bolesław Iwaszkiewicz, Bronisław Kupczyński, Andrzej Will, Andrzej Jochelson, Ludwig Maluga, Zenon Olszewski, Edward Antoni Zubik, Stefan Pióro, Alfons Holecki, Czesława Ziembowa, Jadwiga Osiecka-Browińska, Bronisław Kaczara, Kazimierz Mrowiec, Zdzisław Stehlik, Czesław Jędrychowski, Zbigniew Samborski, Felicja Wolff, Stanisław Trefon, Stefan Selerowicz. Sekcja ma też swój skwer zlokalizowany na Ołbinie, noszący nazwę Skwer Pionierów Wrocławskich oraz Pomnik Wyzwolenia Wrocławia w kształcie płonącego znicza, postawiony w 1980 r. na wzgórzu Słowiańskim, które w latach 50. usypano z gruzów i zagospodarowano w ramach tzw. czynów społecznych w latach 70.

Dwie wrocławskie szkoły noszą imiona Pionierów Wrocławia: Bolesława Iwaszkiewicza (SP 40) i Stanisława Kulczyńskiego (SP 17). Należy też pamiętać, że w latach 1945–1997 jedno z kin Wrocławia, przy ul. Jedności Narodowej, nosiło nazwę „Pionier”. W początkowym okresie istnienia (czyli od początku lat 60.) Sekcja Pionierów liczyła formalnie 2200 osób, w 1994 r. ok. 400, w 2007 r. już tylko 152 osoby. Ostatnie duże spotkanie Pionierów Wrocławia miało miejsce 2001 r. w auli Papieskiego Wydziału Teologicznego, podczas którego Jerzy Woźniak, ówczesny wiceprezes Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych oraz przedstawiciele władz miasta wręczyli pionierom Medale Milenijne Wrocławia. Za aktywną pracę na rzecz miasta uhonorowani wtedy zostali: Krzysztof Białobłocki,Czesław Jędrychowski, Bronisław Kaczara, Marian Nowak, Danuta Orłowska, Zbigniew Samborski, Zdzisław Stehlik, Helena Wolff, Zbigniew Żuczkiewicz. W 2019 r. żyło już tylko kilku pionierów, którzy nie uczestniczyli już w pracach Sekcji. Praktycznie działalność Sekcji ustała wraz ze śmiercią w 2015 r., ostatniej pełniącej obowiązki przewodniczącej Sekcji Danuty Orłowskiej. Wcześniej pracami Sekcji kierowali: Kazimierz Kuligowski, Andrzej Jochelson (dwukrotnie), Bronisław Kaczara, Zenon Olszewski, Edward Zubik, Eugeniusz Młotkowski, Alfons Holecki, Marian Nowak, Stanisław Trefon.Obecnie tylko 3–4 członków sekcji, którzy działają także w Klubie Ludzi ze Znakiem „P” uczestniczy w dorocznych spotkaniach noworocznych, a w kwietniu i w listopadzie każdego roku odwiedza miejsca pamięci i groby swoich współtowarzyszy, składając kwiaty i zapalając na nich znicze. Niezależnie od współczesnych opcji politycznych i ocen historycznych, nie ulega wątpliwości, że należy utrwalać pamięć o Pionierach Wrocławia, którzy w tak niepewnych czasach, gdy do końca nie znany był jeszcze nawet los miasta (formalnie Wrocław do Polski włączony został dopiero po konferencji pokojowej w Poczdamie w pierwszych dniach sierpnia 1945 r.) podjęli się administrowania polskim Wrocławiem. Zarządzali miastem wspólnie z niekonieczne sprzyjającymi im radzieckimi komendantami miasta i niemieckimi urzędnikami reprezentującymi ok. 100–200 tys. społeczność niemiecką, mieszkającą jeszcze w 1945 we Wrocławiu. Bez wątpienia trud tych ludzi zasługuje na nasz szacunek i pamięć.