Spod ziemi patrzy Breslau

Spotkanie zostało przeprowadzone w formie dwuczęściowej prezentacji, rozdzielonej krótkim panelem dyskusyjnym ukierunkowanym na odpowiedzi na zadane podczas sesji pytania. Pierwsza część prezentacji została przygotowana w oparciu o aktualną wiedzę dotyczącą istnienia  
w przestrzeni miasta Wrocławia elementów sztuki sepulkralnej pochodzącej ze zlikwidowanych w latach 1957-1965 niemieckich cmentarzy dawnego Breslau. Przytoczone zostały liczne przykłady istnienia szeregu elementów funeralnych w postaci pojedynczych steli, a także ich całych zespołów (ul. Duńska, przestrzeń cmentarza komunalnego na Psim Polu), przedstawione zostały również zagrożenia związane z zamierzeniem inwestycyjnym dla terenu dawnej rezerwy cmentarnej przy ulicy Pilczyckiej, będącej miejscem powtórnego pochówku mieszkańców Wrocławia
i uczestników Festung Breslau. Przedstawione zostały aktualne projekty przekształcenia dawnych przestrzeni  zlikwidowanych cmentarzy (Park Andersa) i prób nawiązania nowym językiem projektowym w celu upamiętnienia miejsca grzebalnego.

Podczas prezentacji wielokrotnie okazywało się, że jest możliwość dokładnego odczytania inskrypcji lub ich fragmentów i tym samym przytoczenia życiorysów bazując na zachowanych, urzędowych dokumentach, księgach pogrzebowych, a także dawnych książkach adresowych. Przeplatające się historie dawnych, zwykłych mieszkańców niejednokrotnie były związane również z tragicznymi informacjami o śmierci członków rodziny w wyniku walki na różnych frontach Drugiej Wojny Światowej i poświadczone frontową informacją o zgonie przesyłaną do związanych z miejscem zamieszkania urzędów. Fragmenty życiorysów niektórych mieszkańców, których nazwiska zostały zapisane na cmentarnych kamieniach, można było prześledzić w lokalnej prasie z dawnych lat (Brockauer Zeitung, Hundsfelderstadtblatt), na umieszczonych nekrologach, a także na kartach pocztowych. Przy próbach odtwarzania życiorysów niejednokrotnie zostawały wykorzystane wizerunki dawnych domów, ulic, kwartałów zabudowy pochodzące z Archiwum Budowlanego Miasta Wrocławia, a także zachowane w archiwach rodzinnych zdjęcia. Niejednokrotnie przywoływane, jako źródło rzetelnej informacji były publikacje „Cmentarze dawnego Wrocławia” Marka Buraka i Haliny Okólskiej, oraz „Cmentarze wojenne we Wrocławiu w latach 1939-2002” dr Grażyny Trzaskowskiej, zresztą autorki obu publikacji zajęły również merytoryczny  głos w dyskusji.

Druga część rozpoczęła się od przedstawienia krótkich zdań i równoważników zdania zaczerpniętych z dokumentów Państwowej Rady Narodowej Miasta Wrocławia z lat 1957 – 1965 wydających swoisty wyrok na przedwojenne cmentarze Breslau. Wiele z zapisanych tam haseł to likwidacja przestrzeni cmentarzy z nadaniem nowych funkcji takich jak parki, skwery, zieleńce. Najbardziej dosłowną okazała się kwestia likwidacji cmentarzy bez przeprowadzenia ekshumacji. Zaprezentowany został rys historyczny i architektoniczny cmentarza Luther Friedhof na Sępolnie, gdzie
w wyniku likwidacji dawnej nekropoli ocalało około 30 dawnych niemieckich nagrobków, spośród których udało się wyczytać dwie historie związane z dawnymi mieszkańcami społeczności Zimpel i Bartheln (Willy Kopmann, Franz i Luise Lux). Ostatnia historia dotyczyła odnalezienia na terenie Zoo Wrocław steli Oskara Ericha Meyera – doktora filozofii, geologa i alpinisty który zmarł w wyniku powikłań po wypadku w górach.

Zaprezentowane zostały również dotychczasowe działania inicjatywy Spod ziemi patrzy Breslau polegające na złożeniu petycji do władz Wrocławia, zbudowaniu mapy z lokalizacjami steli na terenie Wrocławia, licznymi działaniami o charakterze zabezpieczenia płyt nagrobnych i steli, a także działań konserwatorskich prowadzonych na jednym z wrocławskich cmentarzy.

—

Z wyrazami szacunku

Jacek Jerzmański

Opublikował Piotr Popów