Kategorie
Aktualności Wykłady, Prelekcje, Prezentacje

Oporów – historia powojenna

23 czerwca 2025 na ostatnim przed wakacjami, spotkaniu sekcji TMW Pokolenie Powojenne, pani Anna Fastnacht-Stupnicka wygłosiła prelekcję o najnowszej historii Oporowa.

Oporów po 1945 roku (streszczenie prelekcji)

Po drugiej wojnie światowej na Oporowie – wówczas jeszcze wsi, przyłączonej do Wrocławia dopiero w 1951 r. – zamieszkało wielu naukowców wrocławskich uczelni, głównie uniwersytetu. Do dziś nazywany jest Oporów osiedlem profesorskim.

Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi z 1208 r. i mówi, że książę Henryk I Brodaty podarował „Oprowo” wrocławskiej kapitule katedralnej. Utraciła tę własność w 1810 r., po przeprowadzonej przez Prusy sekularyzacji majątków kościelnych. Pozostałością dawnej wsi jest ulica Wiejska z resztkami zabudowań gospodarskich, dworem szachulcowym z XVII w. i rozebraną niedawno karczmą należąca od 1890 r. do Konrada Niewiteckiego. O najdawniejszych dziejach Oporowa mówią wykopaliska archeologiczne, które wykazały obecność człowieka od paleolitu, odkryto też dobrze zachowane cmentarzysko kultury łużyckiej.

W latach 30. XX w. na gruntach oporowskich powstało osiedle domów jedno i dwurodzinnych. Tylko nieliczne ucierpiały podczas działań wojennych. Armia Czerwona weszła tutaj 17 II 1945 i została do 1993 r., zajmując tereny przy ul. Karmelkowej oraz około dwudziestu domów na Oporowie. Zaraz po wojnie stacjonowało tu przejściowo do kilkunastu tysięcy żołnierzy, którzy grasowali po zamieszkałym jeszcze przez Niemców osiedlu, rabując, gwałcąc, mordując.

Przełomowym momentem w powojennych dziejach Oporowa był dzień 7 VIII 1945 r., kiedy na polecenie prof. Stanisława Kulczyńskiego, pełnomocnika Ministra Oświaty, przybyła dziewięcioosobowa grupa członków Akademickiej Straży Uniwersyteckiej z mgr. Eugeniuszem Jeleniewskim na czele. Ich zadaniem było zorganizowanie kolonii akademickiej, zaprowadzenie porządku, ochrona mieszkańców i mienia oraz przygotowanie domów dla mających przybyć głównie ze Lwowa pracowników naukowych, następnie eskortowanie profesorów na uczelnię i ochranianie ich przed napadami grasujących po drodze rabusiów. Akademicka Straż Uniwersytecka we Wrocławiu, wyjątkowa struktura licząca kilkuset uzbrojonych członków, powołana przez prof. Kulczyńskiego do ochrony obiektów uczelnianych, została rozwiązana pod naciskiem Urzędu Bezpieczeństwa w grudniu 1945 r., jedynie posterunek na Oporowie przetrwał do stycznia 1947 r.

Zamysł utworzenia na Oporowie kolonii akademickiej dla kadry naukowej i studentów uległ modyfikacji, gdy w 1945 r. przy ul. Grabiszyńskiej uruchomiono Fabrykę Obrabiarek i zaczęto poszukiwać mieszkań dla jej pracowników. Pod naciskiem władz partyjnych prof. Kulczyński musiał odstąpić od pierwotnej koncepcji i zgodzić się na powstanie na Oporowie kolonii akademicko-robotniczej. Wśród jej mieszkańców dominowała inteligencja, ale obie grupy zawodowe żyły w harmonii i zgodzie, wspomagając się wzajemnie. Łączyły wszystkich ciężkie warunki bytowe, konieczność organizowania życia w powojennej rzeczywistości, wspólne problemy.

Osiedle zaczęło się zapełniać w 1946 r., wiosną tego roku mieszkało już 150 Polaków razem z licznymi jeszcze Niemcami. Osadnicy otrzymywali przydziały na domy, nie za darmo jednak – spłacali je ratalnie przez szereg lat, płacili również za otrzymane meble. Do przybyłych w tym czasie mieszkańców należał ks. prof. Hieronim Feicht, muzykolog i kompozytor, organizator i pierwszy rektor Wyższej Szkoły Muzycznej we Wrocławiu. Otrzymał przydział na dom jako wykładowca uniwersytecki, ale ze względu na chwilowy brak polskiego księdza administracja apostolska Dolnego Śląska powierzyła mu opiekę nad oporowską wspólnotą. Odegrał on ważną rolę w tym początkowym okresie, a wspierali go w pracy wybitni profesorowie: psycholog Mieczysław Kreutz, językoznawca Stanisław Rospond (który grał podczas nabożeństwa na harmonium), współorganizator Wyższej Szkoły Handlowej prof. Emil Żychiewicz (przewodniczący komitetu kościelnego).

Większość przybyłych naukowców była związana przed wojną z Uniwersytetem Jana Kazimierza we Lwowie, nieliczni, jak Witold Świda i Seweryn Wysłouch, z Uniwersytetem Stefana Batorego w Wilnie. Silną reprezentację miała tu geografia (m.in. Józef Wąsowicz, Stanisław Szczepankiewicz, Wojciech Walczak, państwo Migaczowie); historia (m.in. Stefan Inglot, Władysław Czapliński, Józef Gierowski), filologie (polska: Stanisław Mikulski, Stanisław Bąk, Stanisław Rospond, Władysław Floryan; klasyczna: Ryszard Gansiniec, Jerzy Krókowski; słowiańska: Marian Jakóbiec, Leszek Ossowski), także matematyka, rolnictwo, weterynaria, biologia. To tylko niektóre nazwiska, trudno wymienić wszystkich. Sześciu mieszkańców Oporowa zostało rektorami: oprócz wspomnianego ks. Hieronima Feichta, w późniejszych latach: Witold Świda, Mieczysław Klimowicz, Józef Popkiewicz, Henryk Balbierz oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego Józef Gierowski.

Mieszkańcy Oporowa pozostawali pod czujnym okiem bezpieki, o czym mówią liczne akta zgromadzone w IPN. Aresztowanie i pokazowy proces mec. Janusza Kampfa (za stwierdzenie, że Dzierżyński był nienormalnym człowiekiem), operacja „Podżegacze” dotycząca prof. Stefana Inglota, przesłuchania, inwigilacja. Najgłośniejszą akcją UB była próba aresztowania Henryka Grabowskiego w 1953 r. – w tym celu zorganizowano kocioł, w którym przez trzy tygodnie trzymano 15 osób. Henryk Grabowski uprzedzony przez informatora nie wpadł w zasadzkę.

„Oporów jest wyjątkowy, ma w sobie niepowtarzalną aurę” – tak mówią nie tylko urodzeni i wychowani tutaj, ale i nowi mieszkańcy, których przez intensywną rozbudowę osiedla wciąż przybywa. Z myślą o nich oraz o najstarszych mieszkańcach pielęgnujących pamięć o przeszłości Oporowa miejscowa biblioteka organizuje od prawie dwóch lat comiesięczne spotkania pod nazwą „Oporowskie spotkania z historią”. Na prelekcje przychodzi kilkadziesiąt, nawet do stu osób, co dobitnie świadczy o niezwykłości osiedla i jego nieprzemijającym uroku, wniesionym tu przez pierwszych powojennych mieszkańców.

Anna Fastnacht-Stupnicka

Kategorie
Aktualności Wykłady, Prelekcje, Prezentacje

Ostatnie tygodnie Polaków w wojennym Wrocławiu

to temat wykładu Kamilli Jasińskiej, który odbył się w Pałacu Królewskim, 26 maja, o godz. 17.00 w ramach spotkania sekcji Pokolenie Powojenne. 

Kategorie
Wykłady, Prelekcje, Prezentacje

Wrocław sprzed 80 lat we wspomnieniach pierwszych powojennych mieszkańców

to temat wystąpienia Joanny Mielewczyk w ramach spotkania, które odbyło się w Pałacu Królewskim, 28 kwietnia o godz. 17:00. 

Kategorie
Wykłady, Prelekcje, Prezentacje

Dzieci koreańskie na Dolnym Śląsku w latach 50. XX w.

Historia jest ciekawa. 31 marca 2025 r. w Pałacu Królewskim we Wrocławiu w cyklu Sekcji Pokolenie Powojenne, na zaproszenie Towarzystwa Miłośników Wrocławia Łukasz Sołtysik, historyk z Oddziałowego Biura Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu wygłosił referat zatytułowany „Dzieci koreańskie na Dolnym Śląsku w latach 50. XX w.”.

Historia sierot północnokoreańskich jest znana w społeczeństwie Dolnego Śląska, ponieważ już ponad 20 lat temu zaczęła być dokumentowana i nagłaśniana przez wrocławską dziennikarkę Jolantę Krysowatą, która swoje ustalenia ogłaszała m.in. w reportażach radiowych i artykułach. Jej wieloletnią pracę reporterską nad tą poruszającą historią zwieńczyła książka dziennikarki pt. Skrzydło anioła (2013). Pierwsze artykuły naukowe na ten temat napisał Ł. Sołtysik, który swoje wyniki badań opublikował na łamach „Rocznika Jeleniogórskiego” (2009) i „Śląskiego Kwartalnika Historycznego Sobótka” (2010).

Na początku referatu Gość spotkania przedstawił słuchaczom stan badań oraz międzynarodowy kontekst przybycia dzieci koreańskich do Polski w 1951 r. i 1953 r. Przypomniał, że w pierwszej połowie lat 50. XX w. pobyt sierot koreańskich udokumentowały filmy Polskiej Kroniki Filmowej (PKF) oraz książki Mariana Brandysa Dom odzyskanego dziecińska (wydanie I 1953, wyd. II i III w 1954) oraz Koreańczycy z Gołotczyzny (1954). Ł. Sołtysik przypomniał, że druga wspomniana książka M. Brandysa była w czasach PRL w szkole podstawowej najpierw lekturą obowiązkową i później nadobowiązkową. Tę część referatu Autor zobrazował filmami z PKF podkreślając, że do Polski przyjechały dwie grupy sierot północnokoreańskich. 22 listopada 1951 r. pierwszą grupę 200 dzieci ulokowano w Domu Dziecka w Gołotczyźnie koło Ciechanowa (grupa mazowiecka) i w lipcu 1953 r. drugą grupę 1000 dzieci skierowano do Państwowego Ośrodka Wychowawczego (POW) nr 2 w Płakowicach koło Lwówka Śląskiego (grupa dolnośląska). Zasadniczym celem pobytu Koreańczyków w PRL było zdobycie wykształcenia i wychowanie dzieci na ideowych komunistów.

Następnie Ł. Sołtysik przedstawił zasadniczą część tematu, która skoncentrowała się na przyczynach i okolicznościach przyjazdu do Polski sierot koreańskich. Słuchacze dowiedzieli się, że jesienią 1953 r. do Polski, oprócz wspomnianych sierot, przyjechała grupa młodzieży (161 osób), ponadto w latach 1951-1962 na polskich uczelniach kształciła się koreańska młodzież (m.in. we Wrocławiu). W dalszej części wykładu została przedstawiona historia dzieci grupy dolnośląskiej, z której ponad 200 dzieci z Płakowic umieszczono w POW w Szklarskiej Porębie. Prelegent zaprezentował dane o liczebności, strukturze wiekowej i płci dzieci, miejsca ich przebywania i dyslokacje w latach 1951-1959. Ponadto szerzej omówił problemy procesu kształcenia, opiekuńcze i zdrowotne oraz wyzwania wychowawczo-dydaktyczno-metodyczne jakim musiała sprostać polska kadra opiekuńczo-nauczycielska. Azjatyckie dzieci dla polskiego personelu różniły się pod każdym względem – wyglądu, języka, mentalności i kultury. W ich zachowaniu dostrzegano też nabyte traumy wojenne. Zostały też poruszone relacje personelu polskiego z wychowawcami i nauczycielami koreańskimi, którzy przyjechali z dziećmi do Polski.

Ta część wykładu została zilustrowana archiwalnymi zdjęciami (ze zbiorów polskich wychowawców i Książnicy Karkonoskiej w Jeleniej Górze) oraz skanami prac plastycznych dzieci koreańskich pochodzących z Archiwum Szkoły Podstawowej nr 3 w Lwówku Śląskich (za ich udostępnienie i możliwość prezentacji podczas wykładu Autor serdecznie dziękuje p. Maciejowi Szczerepie).

Ostatnia część wykładu dotyczyła przyczyn nagłego wyjazdu z Polski wszystkich sierot koreańskich, co nastąpiło w sierpniu 1959 r. Było to bardzo bolesne dla polskich wychowawców i nauczycieli, ale przede wszystkich dla samych dzieci powracających do ojczyzny. Koreańscy wychowankowie prowadzili później korespondencję z polskimi „tatami” i „mamami”, ale władze Korei Północnej w 1962 r. zerwały kontakty z PRL i innymi państwami Układu Warszawskiego i kontakt został bezpowrotnie przerwany. Ł. Sołtysik odczytał kilka fragmentów listów Koreańczyków z Płakowic wysłanych do swych ulubionych opiekunów i nauczycielek. Wynika z nich, że cierpiały głód, samotność, bardzo ciężko pracowały (np. w kopalniach), w ciężkich warunkach mieszkały m.in. w internatach. Wszystkie tęskniły, a wiele z nich prosiło, aby polscy wychowawcy i nauczyciele zabrali je z Korei.

Spotkanie zakończyło się dyskusją i pytaniami do prelegenta.

Oprac. Łukasz Sołtysik

Kategorie
Wykłady, Prelekcje, Prezentacje

Od Nadodrza przez Plac Solny, Plac Wolności i inne miejsca

Na kolejnym spotkaniu w ramach posiedzeń Sekcji Pokolenie Powojenne, które odbyło się w Pałacu Królewskim 24 lutego 2025 r. o godz. 17.00 pani Barbara poprowadziła nas śladami swojej edukacji muzycznej i kariery zawodowej.

Kategorie
Wykłady, Prelekcje, Prezentacje

Mniejszość gruzińska we Wrocławiu

27 stycznia 2025 r. o godzinie 17 w sali audiowizualnej Pałacu Królewskiego, Oddziału Muzeum Miejskiego przy ul. Kazimierza Wielkiego 35 (lewe skrzydło drugie wejście) na spotkaniu sekcji TMW „Pokolenie powojenne” dr Irina Tkeshelashvili wygłosiła wykład poświęcony mniejszości gruzińskiej we Wrocławiu oraz stosunkom polsko-gruzińskim, łącznie z integracją Gruzji do UE, w ostatnich dwóch dekadach.

Kategorie
Wykłady, Prelekcje, Prezentacje

Mniejszość grecka we Wrocławiu

Dr Dimos Adamidis w latach 1972-1977 studiował historię na UWR. Zatrudniony był w Instytucie Politologii UWr, gdzie obronił pracę doktorską poświęconą Andreasowi Papandreu. Jest członkiem Towarzystwa Greków w Polsce.
16 grudnia 2024 r. o godzinie 17 w sali audiowizualnej Pałacu Królewskiego, Oddziału Muzeum Miejskiego przy ul. Kazimierza Wielkiego 35 (lewe skrzydło drugie wejście) na spotkaniu sekcji TMW „Pokolenie powojenne” dr Dimos Adamidis wygłosił wykład poświęcony mniejszości greckiej we Wrocławiu. Streszczenie wykładu.

Kategorie
Aktualności Wykłady, Prelekcje, Prezentacje

Skarby baroku

Wykład – cz. 4

We środę 11 grudnia 2024 r., o godz. 17.00, w Kamieniczce Małgosia Halina Okólska poprowadzi wykład Skarby Baroku cz. 4. 
Zapraszamy wstęp wolny.

Kategorie
Wykłady, Prelekcje, Prezentacje

Tatarzy we Wrocławiu

26 listopada 2024 o godzinie 17 w sali audiowizualnej Pałacu Królewskiego, Oddziału Muzeum Miejskiego przy ul. Kazimierza Wielkiego 35 (lewe skrzydło drugie wejście) na spotkaniu sekcji TMW „Pokolenie powojenne” Musa Czachorowski wygłosił wykład o polskiej a w tym wrocławskiej mniejszości narodu tatarskiego.

Musa Czachorowski (Leszek Musa, Islam Musa), Musa Çaxarxan – Redaktor naczelny kwartalnika „Przegląd Tatarski”, polskiej edycji „Lietuvos totoriai”, wychodzącego w latach 2010-2012 „Muzułmanie Rzeczypospolitej” oraz redaktor prowadzący „Rocznika Tatarów Polskich”. Rzecznik prasowy Muzułmańskiego Związku Religijnego w RP (MZR RP), a także przedstawiciel MZR w RP w województwie dolnośląskim.

Kategorie
Wykłady, Prelekcje, Prezentacje

Skarby baroku

Wykład – cz. 3

We środę 20 listopada 2024 r., o godz. 17.00, w Kamieniczce Małgosia Halina Okólska poprowadzi wykład Skarby Baroku cz. 3. 
Zapraszamy wstęp wolny.